Booklover Cas

Chris Keulemans, onder andere bekend van culturele instellingen als de Balie en de Tolhuistuin, is vanaf jonge leeftijd op heel wat plekken op deze wereld geweest, als reiziger of als tijdelijke bewoner. In Gastvrijheid schrijft Keulemans vanuit een stilgevallen Amsterdam-Noord vanuit zijn eigen ervaringen over het fundamentele belang van gastvrijheid. Die gastvrijheid is met nadruk geen ruilhandel, geen gecalculeerde uitwisseling, maar een belangeloos geven en nemen - een doorgeven vanuit het hart.

Het boek ademt een verlangen naar mensen, naar samenkomen om te praten, te drinken en te eten en ruimte geven aan anderen. Ik heb een tijdje om het boek heen gelezen, waarschijnlijk omdat het me op eerste gezicht niet aansprak. Maar eenmaal begonnen greep het me vast, en ontroerden Keulemans' verhalen en herinneringen aan Syrië, Sarajevo, Algerije en Amsterdam me. Het boek vertelt over authentieke mensen en hun verhalen, over de indringende banden die ontstaan tussen gast en gastgever. En daarmee geeft het woorden aan mijn eigen verlangen naar gezelschap, gesprekken, contact - een verlangen naar het einde aan de pandemie en naar een begin van belangeloos doorgeven. Als de mensen in dit boek het kunnen, te midden van alle ellende, armoede en rampspoed die ze meemaken, wat weerhoudt ons dan?

Geert Buelens gaat in dit boek terug naar 1972, het jaar waarin de NASA de ‘Pale Blue Dot’-foto – van de aarde vanuit de ruimte – en de Club van Rome Grenzen aan de Groei publiceerden. Tegen de achtergrond van zijn persoonlijke leven laat Buelens (*1971) zien wat een kantelpunt 1972 was. Alle kwesties rondom milieu en klimaat die we nu kennen waren ook toen al gaande, inclusief de lobby’s en de desinformatie, slogans als ‘een beter milieu begint bij jezelf’, van het toekennen van rechten aan de natuur, en het bekende geworstel met 'true pricing', het verdelingsvraagstuk, activisme en politieke confrontatie. Zelfs de stikstofproblematiek. Het werpt de vraag op wat we de afgelopen vijftig jaar precies zijn opgeschoten, en wat we daar misschien van kunnen leren. Een belangrijk, inspirerend boek.

Ik houd van wetenschappelijke boeken die ruimte laten voor het onbekende. Carlo Rovelli’s Helgoland, of Michael Blastland’s The Hidden Half bijvoorbeeld. Een mooi vaderlands voorbeeld is De Ontsnapping van de Natuur. Biologen Oudman en Piersma schrijven hierin over trekvogels, evolutie en landbouw, en pleiten voor wetenschappelijke bescheidenheid. Een nuchter boek dat duidelijk maakt dat er ‘meer is tussen hemel en aarde’ dan wij meten en weten.

Rebecca Solnit is misschien het meest bekend van haar feministische en cultuurkritische pamfletten; zo introduceerde ze de term ‘mansplaining’ en schreef ze over de maatschappelijke druk op vrouwen om kinderen te krijgen. Ik vind haar minstens zo goed als ze schrijft over landschappen en de natuur. Ze verbindt de plaatsen waarover ze schrijft altijd met het persoonlijke verhaal en met de bredere cultuur, en verwerkt dat hier tot een korte, poëtische serie essays. Deze ‘veldgids’ is een prachtige ode aan het onbekende en aan sense of place, om helemaal in te verdwalen.

In amper honderdvijftig bladzijden beschrijft Philipp Blom de kanteltijd waarin wij leven. Hij laat zien dat juist onze successen de huidige economische, democratische en klimaatproblemen veroorzaken. En hoe de geschiedenis en de wetenschap ons mensen allang uit het stralende middelpunt hebben verwezen. Maar hoe denk je een andere toekomst? Blom zoekt het in menselijke verbeelding en nieuwe verhalen over de wereld waarin we leven.

De natuur bestaat uit duidelijk te onderscheiden ecosystemen, populaties en individuen. Tenminste, dat denken we. Dit blik veranderende boek zet dat idee vakkundig bij het grofvuil. Sheldrake vertelt niet alleen over schimmels en hun onduidelijke grensgebieden met algen, planten en andere levensvormen. Hij trekt die lijn door naar de manier waarop wij zélf verweven en verknoopt zijn met al het niet-menselijke. Van de ideeën in ons hoofd tot de bacteriën in ons lichaam..

Deze roman is een veelkoppig monster: zowel detective en historische metafictie als een liefdesverhaal en een literair experiment, en bovendien doorspekt met sagen en sprookjes, brieffragmenten en poëzie. Het verhaal draait om bezetenheid, onze obsessieve drang naar liefde en maatschappelijke bevestiging; naar macht en het occulte; naar literaire betekenis en eenduidige historische en biografische waarheden. Dit alles is razend knap door de literaire blender gehaald, en maakte indertijd als aankomend letterkundige grote indruk op me.